Adam Gross, Małgorzata Kłys
Samobójstwo przez inhalację propanu-butanu
Suicide by propane-butane inhalation: a case report and review of the literature
Z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej CMUJ w Krakowie
Kierownik: dr hab. med. F. Trela - profesor UJ
Opisano przypadek samobójstwa 26-letniej kobiety, dokonanego przez inhalację
propanu-butanu, czerpanego z domowej butli gazowej. Przedstawiono okoliczności
śmierci, wyniki badania zwłok oraz badań toksykologicznych i przedyskutowano
je w konfrontacji z danymi z piśmiennictwa.
A case of suicide of a 26-year old woman by propane-butane inhalation is presented
with a description of the circumstances, postmortem pathomorphological and toxicological
findings. The literature relating to deaths due to inhalation of these gaseous
substances was briefly reviewed.
Słowa kluczowe: samobójstwo, substancje gazowe, gaz płynny, propan-butan,
inhalacja, uduszenie.
Key words: suicide, gases, liquefied petroleum gas, propane-butane, inhalation,
asphyxia.
Samobójstwa popełnione przy użyciu substancji gazowych należą do rzadkości.
Dawniej bardzo częste samobójcze zatrucia tlenkiem węgla, teraz wobec powszechnego
zastosowania gazu ziemnego, są obserwowane wyjątkowo (obecnie samobójcy jako
źródło CO wykorzystują gazy spalinowe z silników pojazdów mechanicznych). Równie
rzadkie zgony spowodowane działaniem innych gazów, zarówno toksycznych jak i
obojętnych (dwutlenek węgla, azot, butan, propan, metan, freon) mają zwykle
charakter nieszczęśliwych wypadków, natomiast substancje te są zupełnie sporadycznie
wykorzystywane w celach samobójczych (1-14).
Opisany poniżej przypadek samobójstwa popełnionego przez inhalację propanu-butanu
jest jedynym takim w niemal dwustuletniej historii naszego Zakładu.
Opis przypadku
Zgon dotyczył 26-letniej kobiety, będącej po studiach doktoranckich z chemii.
Jej zwłoki znalezione leżące na łóżku, były całe przykryte kołdrą. Przy łóżku
stała duża butla gazowa, normalnie używana do ogrzewania pomieszczenia, której
przewód był wprowadzony pod kołdrę. Przewód ten zmarła "trzymała" w rękach,
a jego końcówkę miała w ustach. W pokoju był wyczuwalny zapach gazu płynnego.
Z zeznań członków rodziny tej kobiety wynikało, że od kilku miesięcy była
ona w nastroju depresyjnym (podejrzewano, że może być w nieślubnej ciąży).
Sekcyjnie u zmarłej stwierdzono nie podbiegnięte krwią otarcia śluzówki na
wargach, rozległe, silnie wysycone plamy pośmiertne opadowe, silne przekrwienie
narządów wewnętrznych, obrzęk i ogniska ostrej rozedmy w miąższu płuc oraz wybroczyny
krwawe podnasierdziowe. Wykluczono by kobieta ta była w ciąży.
Materiał i metodyka
Próby krwi, ociekliny z płuc oraz tkanki tłuszczowej badano metodą analizy
par "head space". W tym celu do fiolek szklanych odważono po 1 g materiału,
zadano nasyconym roztworem kwasu winowego, fiolki szczelnie zamknięto. Próbki
inkubowano w cieplarce w temperaturze 80oC przez 6 minut, następnie
pobierano pary o objętości 0.200 ml i nanoszono na kolumnę chromatograficzną.
Analizę wykonano metodą chromatografii gazowej na aparacie FISONS INSTRUMENTS,
wyposażonym w kolumnę chromatograficzną szklaną 2m x 4 mm I.D., wypełnioną fazą
Carbopack Q, 60-80 mesh osadzoną na nośniku 5% CarbowaxŽ 20M 80-100 mesh, detektor
promieniowo - jonizacyjny FID (przepływ wodoru 25 ml/min, przepływ powietrza
350 ml/min), w wersji izotermicznej, temperatura pieca 40oC, temperatura
detektora 250oC, zastosowano azot jako gaz nośny o przepływie 25
ml/min.
Równolegle z materiałem sekcyjnym analizowano pary gazów pochodzące z dowodowej
butli gazowej. W jej skład wg informacji producenta (PN-70/C-96000) wchodziło:
5% etanu, 18-40% propanu, 55-75% butanu, 0,5% pentanów, 0,1% oleju mineralnego,
3 mg związków siarki. W wyniku analizy na chromatogramach uzyskanych z badanego
materiału biologicznego oraz gazu z butli uzyskano piki o prawie identycznych
parametrach retencji. Rejestrowano czasy retencji poszczególnych składników
oraz pole powierzchni zakreślonych wielkością poszczególnych pików.
Próbki przechowywano w stanie zamrożonym (-22oC) w szczelnie zamkniętych
słoikach szklanych. Po miesiącu analizę przeprowadzono ponownie, przestrzegając
podobnych warunków analitycznych. Uzyskano czasy retencji o prawie tych
samych wartościach, pola powierzchni pod pikami natomiast zmniejszyły się nieznacznie.
Analiza krwi zmarłej pod kątem zawartości alkoholu przeprowadzona według rutynowej
procedury metodą chromatografii gazowej oraz ADH wypadła z wynikiem ujemnym.
Omówienie
Konfrontacja wyników badań pośmiertnych, z ustaleniami śledczymi pozwoliła
na przyjęcie, że zgon tej kobiety był następstwem samobójczej inhalacji propanu-butanu,
gazów wchodzących w skład gazu płynnego.
Gaz płynny (gaz propanowo-butanowy) jest skroploną i znajdującą się pod ciśnieniem
niestandaryzowaną ilościowo mieszaniną par węglowodorów alifatycznych - propanu,
propylenu, butanu, butylenów, butadienu i małych zawartości metanu, etanu oraz
wyższych węglowodorów - a jako środek zapachowy dodaje się do niego merkaptan
etylu. Gaz płynny jest powszechnie używany do napędu silników, do ogrzewania,
jako materiał oświetleniowy oraz jako gaz palny w laboratoriach i do użytku
gospodarczego (1, 2, 7, 14).
Zgony związane z używaniem gazu płynnego najczęściej mają charakter wypadków
i spowodowane są albo bezpośrednim toksycznym działaniem wchodzących w jego
skład gazów, bądź częściej pośrednio zatruciem tlenkiem węgla, powstającym przy
wadliwym spalaniu gazu, lub następstwem obrażeń doznanych w wyniku jego wybuchu
(1, 2, 7).
Wszystkie składniki gazu płynnego mają przede wszystkim działanie duszące
(przez eliminację tlenu z atmosfery oddechowej) oraz narkotyczne (depresja OUN),
a przy zatruciach przewlekłych także uszkadzające mięsień sercowy (zmiany niedotlenieniowe
z zaburzeniami rytmu) i drażniące górne drogi oddechowe (1, 2, 7, 10, 12, 14).
Właściwości narkotyczno-duszące tych gazów bywają niekiedy wykorzystywane
do odurzania się lub do popełnienia samobójstwa. Przykładem takich wypadkowych
zgonów w trakcie odurzania się, mogą być przypadki opisane przez Rieder-Scharingera
i in. (14-letni chłopiec wdychający butan z napełniacza do zapalniczek) (11),
Rohringa (pięć zgonów chłopców inhalujących w ten sam sposób butan lub propan-butan)
(12), Tsoukali i wsp. oraz Haqa (młodzi mężczyźni oddychający propanem wprowadzanym
do worka plastikowego, założonego na głową) (5, 13) i Graefe i in. (inhalacja
butanu) (4).
Niekiedy to "kontrolowane" odurzanie się, z powodowaniem niedotlenienia ośrodkowego
układu nerwowego, ma na celu wywołanie bądź spotęgowanie doznań seksualnych
w trakcie manipulacji autoerotycznych. Takie zgony, o typie autoerotic asphyxia,
związane z inhalacją propanu-butanu, zwykle przy użyciu worka plastikowego założonego
na głowę, opisali Jones i wsp. (8), Mc Lennan i in. (9) oraz Rauschke i
wsp. (10).,
Samobójstwa z użyciem propanu-butanu są jeszcze rzadsze od zgonów wypadkowych
(1, 4, 6).
W przypadku badanym przez Avisa i Archibalda, 26-letni mężczyzna popełnił
samobójstwo inhalując czysty propan z butli gazowej włożonej do worka na śmieci,
który założył na głowę, uszczelniając go ręcznikiem i wokół szyi taśmą samoprzylepną
(1). Poza tym jeszcze tylko Graefe i in. opisali samobójstwo popełnione przez
wdychiwanie propanu-butanu (4) a Imami i Kemal czystego propanu (6).
Zgon w przypadku samobójczego wdychiwania propanu-butanu jest przede wszystkim
następstwem uduszenia i jako taki nie manifestuje się żadnymi charakterystycznymi
zmianami w obrazie pośmiertnym.
W przypadkach tych, podobnie jak w badanym przez nas, obserwowano jedynie,
nasilone, rozległe plamy opadowe, bardzo silne przekrwienie narządów wewnętrznych,
obrzęk płuc, z wylewami krwawymi do pęcherzyków, a niekiedy również wybroczyny
krwawe podspojówkowe (w przypadkach z założeniem worka plastikowego na głowę)
(1, 12, 13).
Według przyjętych standardów pośmiertna diagnostyka toksykologiczna przypadków
zgonów spowodowanych inhalacją propanu - butanu, gazów wysoce lotnych, wymaga
szybkiego przeprowadzenia analizy i właściwego doboru materiału biologicznego
do badań.
W rozważanym przypadku analizę próbek materiału sekcyjnego przeprowadzono
w następnym dniu po pobraniu. Wykazano w nich wysokie zawartości - głównie propanu
i butanu, oraz mniejsze zawartości etanu i pentanów. Na wykresach obrazujących
rozdział chromatograficzny badanych próbek (Ryc. 1) zidentyfikowano cztery główne
piki o czasach retencji kolejno: etan - 0.32 min; propan - 0.38 min; butan -
0.55; pentany - 0.87; 1.01 min. Pozostałe piki pochodzą od innych składników,
o mniejszej zawartości w mieszaninie gazu.
Rejestrowane na chromatogramach pola powierzchni poszczególnych pików obrazujących
obecność zidentyfikowanych składników sugerują iż zawartości gazów w analizowanych
tkankach plasowały się w sekwencji: tkanka tłuszczowa > ocieklina płucna
> krew.
W przypadku śmiertelnej inhalacji czystym propanem, opisanym przez Tsoukali
i in., względne jego zawartości były największe w powietrzu pobranym z worka
plastikowego, który ofiara miała założony na głowę, a mniejsze stwierdzono kolejno
w wątrobie i we krwi zmarłego (13). W innych takich przypadkach Haq i wsp. obserwowali
zmniejszająca się zawartość propanu w badanych tkankach w kolejności: mózg
> wątroba >płuco> krew > nerka (5), a Fukunaga i in.: tkanka
tłuszczowa krezki jelita > mózg > płuco > nerka > krew. (2).
Warto także dodać, że ponowna analiza, przeprowadzona przez nas po miesiącu
w tych samych warunkach chromatograficznych, wykazała nieznacznie tylko mniejsze
zawartości gazów w poszczególnych tkankach. Przeczy to opinii o szybkim
"wyparowywaniu" gazów rozpuszczonych w matrycy biologicznej i jest zgodne z
wynikami badań eksperymentalnych, wskazujących, że jest możliwe wykrywanie obecności
węglowodorów alifatycznych po upływie długiego czasu od śmierci, nawet w tkankach
dotkniętych procesami gnilnymi (szczególnie długo są one wykrywalne w tkance
tłuszczowej) (3). Wydaje się jednakże, że duże znaczenie ma przy tym także właściwe
zabezpieczenie próbek do badań (stan zamrożony, szczelne zamknięcie).
Ryc. 1. Chromatogramy mieszaniny węglowodorów w badanym materiale: 1-etan,
2-propan, 3-butan, 4,5 - pentany
A) Mieszanina węglowodorów wzorcowych
B) Krew płucna
C) Krew żylna
D) Tkanka tłuszczowa
Fig. 1. Chromatogram of hydrocarbons mixture in the material examined: 1-
etane, 2-propane, 3- butane, 4,5- pentanes
A) Standard mixture of hydrocarbons
B) Lung - blood
C) Venous blood
D) Adipose tissue
Piśmiennictwo
1. Avis S., Archibald J.: Asphyxial suicide by propane inhalation and plastic
bag suffocation. J. Forensic Sci. 1994, 1, 253-6, - 2. Fukunaga T., Yamamoto
H., Tanegashima A. i in: Liquefied petroleum gas (LPG) poisoning: report of
two cases and review of the literature. Forensi. Sci. Int. 1996, 3, 193-200,-
3. Gagliano Candela C., Altamura, Colonna M.: Exprimental poisoning with gaseous
hydrocarbons: changes in concentration of propane and butane in the lung and
adipose tissue in relation to the time of death. Boll.Soc. Ital.Biol. Sperim.
1979, 55 (2) 38-41, - 4. Graefe A., Muller R., Vock R. i in.: Fatal propan -
butane poisoning. Arch. Kriminol. 1999, 1-2, 27-31, - 5. Haq M., Hameli A.:
A death involving asphyxiation from propane inhalation. J.Forensic Sci. 1980,
1, 25-28,- 6. Imami R., Kemal M.: Propane asphyxiation. Am.J.Forensic Med. Pathol.
1986, 1, 76-7, - 7. Jaraczewska W., Starzyński Z., Szymańska S.: Toksykologia
gazu płynnego. Przeg.Lek. 1976, 8, 742 - 3,- 8. Jones L., Wyatt J., Busuttil
A.: Plastic bag asphyxia in Southeast Scotland. Am.J.Forensic Med. Pathol. 2000,
4, 401-405, - 9. Mc Lennan J, Sekula - Perlman A., Lippstone M. I in: Propane-associated
autoerotic fatalities. Am.J.Forensic Med.Pathol. 1998, 4, 381, 386, - 10. Rauschke
J., Harzer K.: Todliche Vergiftung mit Propan. Arch.Kriminol. 1983, 3-4, 76-7.
11. Rieder-Scharinger J., Peer R., Rabl W. i in.: Multiple organ failure following
inhalation of butane gas: a case report.Wien.Klin.Wochenschr. 2000, 24, 1049-52
-12. Rohrig T.: Sudden death due to butane inhalation. Am.J.Forensic Med. Pathol.
1997, 3, 299-302, -13. Tsoukali H., Dimitriou N., Vassiliades N.: Death due
to deliberate propane inhalation. Forensic Sci. Int. 1998, 93, 1 - 4 -14. Watanabe
T., Morita M.: Asphyxia due to oxygen deficiency by gaseous substances. Forensic
Sci. Int. 1998, 1, 47-59.
Adres pierwszego Autora:
Katedra i Zakład Medycyny Sądowej CM UJ
31531 Kraków
ul. Grzegórzecka 16
