Aleksander Głazek

Sprawozdanie z dyskusji panelowej "Aspekty prawne badań DNA dla celów sądowych"

Kraków, 16 listopada 2001 r.

W ramach seminarium zatytułowanego "Zmiany w hemogenetyce sądowej - Postęp prawny i techniczny", które odbyło się dniach 15-16 listopada 2001 roku w Krakowie zorganizowana została dyskusja panelowa na temat aspektów prawnych badań DNA dla celów sądowych. Jej bezpośrednią inspirację stanowiło wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich skierowane do Ministra Sprawiedliwości w sprawie prawnego uregulowania warunków przeprowadzania badań DNA dla celów postępowania sądowego oraz tocząca się debata nad niezbędnymi zmianami procedury karnej. Współorganizatorem seminarium i organizatorem dyskusji był Instytut Ekspertyz Sądowych. Jej uczestnicy spotkali się 16 listopada 2001 roku w Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego, dzięki życzliwości jego gospodarza Prof. dra hab. Stanisława Waltosia.

W dyskusji wzięli udział z jednej strony prawnicy: sędziowie, prokuratorzy, adwokaci, pracownicy uniwersyteckich katedr postępowania karnego oraz kryminalistyki, a z drugiej biegli: przedstawiciele większości katedr i zakładów medycyny sądowej, laboratoriów policyjnych oraz Instytutu Ekspertyz Sądowych. Uczestniczyli w niej również reprezentanci Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, a także Fundacji Helsińskiej.

Wprowadzenia do tej niezmiernie aktualnej i interesującej problematyki dokonał Prof. dr hab. Józef Wójcikiewicz (Katedra Kryminalistyki UJ i Instytut Ekspertyz Sądowych), a zagadnienia związane bezpośrednio z tworzeniem baz danych DNA oraz z korzystaniem z ich zasobów zaprezentował Tomasz Kupiec (Instytut Ekspertyz Sądowych).

W bardzo ożywionej dyskusji koncentrującej się nie tylko wokół problematyki samego dowodu z badań DNA, ale również dowodu z instytucji specjalistycznej, zarówno w procesie karnym, jak i cywilnym oraz konieczności stworzenia systemu akredydatycji tych instytucji, wzięło udział tak wielu uczestników, że nie sposób wymienić ich wszystkich w tym krótkim sprawozdaniu. W wielu kwestiach mogących budzić kontrowersje udało się w większości poruszanych zagadnień znaleźć wspólne stanowisko. W gronie najaktywniejszych dyskutatnów znaleźli się między innymi: Zastępca Prokuratora Generalnego dr Ryszard A. Stefański, reprezentujący Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego, Prof. dr hab. Stanisław Waltoś, Prof. dr hab. Tadeusz Widła, Prof. dr hab. Danuta Mścicka-Śliwka, Prof. dr hab. Roman Mądro, Prof. dr hab. Zygmunt Przybylski.

Debatę zakończyło przyjęcie przez uczestników dokumentu końcowego, którego treść została przedstawiona poniżej.

Uczestnicy dyskusji panelowej "Aspekty prawne badań DNA dla celów sądowych" zebrani w Krakowie w dniu 16.11.2001, doceniając doniosłą rolę analizy DNA w procesie cywilnym i karnym, postulują:

Znowelizowanie art. 74 k.p.k. w taki sposób, aby przepis ten zawierał wyraźną podstawę prawną do stosowania przymusu bezpośredniego wobec oskarżonego i osoby podejrzanej, odmawiających wyrażenia zgody na pobranie materiału porównawczego do identyfikacji;

Znowelizowanie kodeksu postępowania cywilnego i kodeksu rodzinnego przez stworzenie podstawy prawnej do dopuszczenia do przeprowadzania badań DNA w uzasadnionych przypadkach w procesie cywilnym;

Znowelizowanie art. 20 Ustawy o Policji;

Uchwalenie osobnej ustawy o badaniach DNA. Ustawa ta powinna wypełniać zalecenie Komitetu Ministrów Rady Europy z 1992 r. (No. R(92)1) w sprawie analizy DNA w procesie karnym:

W szczególności należałoby uregulować w niej zasady działania bazy danych DNA oraz laboratoriów nauk sądowych wykonujących ekspertyzy hemogenetyczne;

W odniesieniu do bazy danych DNA ustawa powinna precyzyjnie regulować takie kwestie, jak:

administrator bazy,

procedury zamieszczania profili,

procedury usuwania profili,

uprawnieni użytkownicy bazy danych,

procedury zapewniające ochronę danych osobowych,

zasady dostępu do profili w bazie danych,

zasady kwalifikowania profilu do umieszczenia w bazie danych w procesie karnym i cywilnym;

W odniesieniu do kompetencji laboratoriów ustawa powinna regulować w szczególności:

kryteria, jakie musi spełniać laboratorium przekazujące profile DNA do bazy danych lub wykonujące analizy DNA lub korzystające z bazy danych;

postulujemy, by w celu zapewnienia najwyższej jakości wykonania ekspertyz hemogenetycznych Minister Sprawiedliwości na podstawie delegacji zawartej w znowelizowanym art. 193 (§ 4) k.p.k. wprowadził rejestr opiniodawczych instytucji naukowych i specjalistycznych, spełniających warunki akredytacji. Do czasu uzyskania akredytacji na badania Minister ustala na drodze rozporządzenia listę laboratoriów kompetentnych do wykonywania przedmiotowych badań;

postulujemy również wprowadzenie standaryzacji w zakresie metod badań hemogenetycznych.

Postulowana ustawa o badaniach DNA w powiązaniu z ustawą o ochronie danych osobowych i znowelizowanymi ustawami kodeksu postępowania karnego, kodeksu postępowania cywilnego i ustawy o policji stanowi niezbędny warunek prawidłowego wykorzystania informacji zawartych w kodzie DNA w pracy policji i w procesie sądowym.

Nie jest to pierwsze wystąpienie wskazujące na niezbędne rozwiązania prawne, jakie należałoby jak najszybciej wdrożyć w naszym kraju. Niestety większość z nich pozostaje dotychczas jedynie w formie postulatywnej, bez względu na to czy są wyrażane przez prawników, czy też akademickie środowiska specjalistów z zakresu hemogenetyki sądowej. Wydaje się, że jakby nie zważając na prezentowane opinie, praktyka zmierza do przyjęcia zupełnie odmiennych rozwiązań, nie obejmujących w sposób kompleksowy zagadnień dowodu z badań DNA. Tworzenie ad hoc ustawowych upoważnień do regulowania tak ważnych zagadnień w aktach prawnych niższego rzędu, wydawanych na przykład przez Komendanta Głównego Policji, jest chyba najgorszym z możliwych sposobów podejścia do tego zagadnienia.