SŁOWA KLUCZOWE: pro-memoriaKEY WORDS: in memory of prof. Witold Seńczuk

STRESZCZENIE: W przypadku sekcji czaszki wymagane jest użycie piły w celu usunięcia sklepienia. Podczas tych procedur przepiłowanie kości staje się krytycznym źródłem zakaźnych aerozoli, które natychmiast rozprzestrzeniają się w bezpośrednim otoczeniu, wytwarzając ciekłe aerozole zawierające kropelki płynu mózgowo-rdzeniowego i krwi, co prowadzi do narażenia całego personelu przeprowadzającego sekcję zwłok. W przypadkach wysokiego ryzyka, takich jak choroba prionowa, gruźlica, ciężki ostry zespół oddechowy (SARS), COVID-19 itp., gdy czaszka wymaga piłowania, głównym problemem staje się narażenie operatora piły na patogeny wywołujące te choroby. Dlatego autorzy sugerują zastosowanie ergonomicznej, półokrągłej skrzynki do kraniotomii podczas usuwania sklepienia czaszki i mózgu w czasie sekcji zwłok, aby skutecznie zapobiec zanieczyszczeniu całej sali sekcyjnej. Dostosowano przezroczyste pudełko z tworzywa akrylowego, które ma kształt półkola i posiada trzy ściany, jedną półokrągłą kopułę bez podłogi, ścianę przednią z regulowanym zamkiem błyskawicznym i tylną ścianę z okrągłymi otworami z rękawami wykonanymi z pięciowarstwowej tkaniny. Kopuła posiada z boku jeden wylot na rurę ssącą z podciśnieniem, po dwa otwory po każdej stronie kopuły z ramionami z włókniny dla operatora piły oraz ramiona asystenta do wykonywania zabiegów otwierania czaszki. Zastosowanie tej skrzynki pozwoliło autorom ograniczyć rozprzestrzenianie się zakaźnych aerozoli w sali sekcyjnej, ponieważ zbieranie w próżni pyłu kostnego zapewnia bezpieczeństwo lekarzom przeprowadzającym sekcję. ABSTRACT: In cranial autopsies, the post-mortem examination requires the use of a saw for the removal of the skull cap. In these procedures, sawing of bone becomes a critical source of infectious aerosols which spread instantaneously in the immediate environment, generating liquid aerosols including droplets of cerebrospinal fluid and blood, and leading to exposure of all autopsy personnel. In high-risk cases like prion disease, tuberculosis, severe acute respiratory syndrome (SARS), COVID-19, etc. where the skull would require sawing, the prime concern is the saw operator’s exposure to these pathogens. Therefore, the author suggests the use of an ingenious ergonomic semi-circular craniotomy box during skull cap and brain removal in the autopsy procedure to successfully prevent the contamination of the entire autopsy hall. A transparent acrylic plastic box has been customized, which is semi-circular in shape having three walls, one semi-circular dome without a floor, a front wall with adjustable zipper closure, and a hind wall with circular holes with sleeves made of 5-layer fabrics. The dome contains one outlet for a vacuum suction pipe on the side, two holes on each side of the dome with non-woven fabric arms for the saw operator, and assistants’ arms for performing skull opening procedures. The use of this box allowed the author to prevent and limit the spread of the generation of infectious aerosols in the autopsy hall as the bone dust collected in the vacuum ensures the safety of autopsy surgeons. SŁOWA KLUCZOWE: Aerozole, Skrzynka do kraniotomii, Sekcje zwłok wysokiego ryzyka, Choroby zakaźne, Ryzyko zawodowe, Bezpieczeństwo w miejscu pracy KEY WORDS: Aerosols, Craniotomy box, High-risk autopsies, Infectious disease, Occupational hazard, Workplace safety

STRESZCZENIE: Wstęp: Wysokoprzepustowe sekwencjonowanie genomów mitochondrialnych wymaga zazwyczaj wcześniejszej amplifikacji tego materiału genetycznego. Etap PCR może wpływać na jakość uzyskanych danych, szczególnie, gdy stosuje się detekcję heteroplazmii na niskim poziomie. Cel: Celem niniejszego opracowania było porównanie wiarygodności detekcji homoplazmatycznych i heteroplazmatycznych substytucji w ludzkich genomach mitochondrialnych zamplifikowanych z wykorzystaniem dwóch różnych polimeraz. Materiał i metody: Pełne genomy mitochondrialne zamplifikowano przy użyciu Long PCR Enzyme Mix z Fermentas lub TaKaRa LA Taq DNA Polymerase z TaKaRa. Biblioteki przygotowano z wykorzystaniem Nextera XT DNA libraries i zsekwencjonowano przy użyciu platformy MiSeq FGx (Illumina). Substytucje w mtDNA identyfikowano dla wariantów mniejszościowych na poziomie powyżej 1%. Wyniki: Wszystkie substytucje homoplazmatyczne wykryte w produktach PCR zamplifikowanych przy użyciu badanych polimeraz i zsekwencjonowanych na MiSeq FGx były identyfikowane jako homoplazmie za pomocą alternatywnych metod sekwencjonowania. Zaobserwowano, że TaKaRa LA Taq DNA Polymerase jest mniej precyzyjna w detekcji heteroplazmii na niskim poziomie niż enzym Long PCR Enzyme Mix, ponieważ wprowadza więcej fałszywie negatywnych i fałszywie pozytywnych wyników dla wariantów mniejszościowych powyżej poziomu 1%. Niemniej jednak, obie badane polimerazy są tak samo skuteczne w wykrywaniu autentycznych substytucji w mtDNA, dla których warianty mniejszościowe przekraczają poziom 3,61%, zakładając co najmniej 10 000 – krotne pokrycie i sekwencjonowanie bibliotek Nextera XT DNA libraries przy użyciu MiSeq FGx. Wnioski: Wiarygodność i czułość detekcji heteroplazmii punktowych przy użyciu MiSeq FGx zależy od polimerazy używanej do amplifikacji mtDNA. W związku z tym, zalecane jest zweryfikowanie protokołów laboratoryjnych używanych do detekcji substytucji w mtDNA przed ich zastosowaniem w celach medycznych lub sądowych. ABSTRACT: Introduction: Massively parallel sequencing of mitogenomes usually requires prior amplification. The PCR step may influence the quality of the data obtained, especially when low-level heteroplasmy detection is applied. Aim: The aim of this study was to compare the reliability of two different DNA polymerases in detecting homoplasmic and heteroplasmic substitutions in human mitogenomes. Materials and Methods: Mitogenomes of five samples were amplified with Long PCR Enzyme Mix from Fermentas or TaKaRa LA Taq DNA Polymerase from TaKaRa. Then, NexteraTM XT DNA libraries were sequenced on MiSeq FGx platform (Illumina). mtDNA substitutions were called for alternative variants above the 1% level. Results: All homoplasmic substitutions detected in amplicons generated with polymerases studied here and sequenced on MiSeq FGx system were consistently identified as homoplasmies with alternative sequencing methods. TaKaRa LA Taq DNA Polymerase was found to be less accurate in low-level heteroplasmy detection than Long PCR Enzyme Mix enzyme as more false negative and false positive results were observed for minority variants called above the 1% level. Nevertheless, both PCR systems studied can be successfully used to detect authentic mtDNA substitutions, for which minority variants exceed the 3.61% level assuming at least 10,000x coverage and sequencing Nextera XT DNA libraries on MiSeq FGx machine. Conclusions: The accuracy and sensitivity of point heteroplasmy detection with the MiSeq FGx instrument varies on polymerase used for mtDNA amplification. Therefore, it is recommended to validate the laboratory protocols used for mtDNA substitution detection prior to their implementation for the forensic or medical genetics purposes. SŁOWA KLUCZOWE:mtDNA, genom mitochondrialny, heteroplazmia, heteroplazmia punktowa (PHP), masowe sekwencjonowanie równoległe (MPS), MiSeq KEY WORDS: SmtDNA, mitochondrial genome, heteroplasmy, point heteroplasmy (PHP), massively parallel sequencing (MPS), MiSeq

STRESZCZENIE: W sprawach zmierzających do ustalenia ojcostwa istotne znaczenie mają badania genetyczne, które pozwalają zarówno na wykluczenie lub potwierdzenie ojcostwa. Powyższe badania pozwalają również na uzyskanie informacji na temat częstości mutacji krótkich powtórzeń tandemowych, które mają istotne znaczenie w analizie statystycznej wyników badań. Przeanalizowano ogółem 468 spraw spornego ojcostwa w układzie domniemany ojciec, dziecko, matka z lat 2018-2022 z centralnej części Polski. Do szczegółowej analizy wystąpienia mutacji zakwalifikowano 346 spraw, w których uzyskano potwierdzenie ojcostwa. Analizę DNA wykonano przy użyciu zestawu odczynników PowerPlex®Fusion 6C (Promega, USA). Zaobserwowano 36 wystąpień mutacji w 13 z 23 analizowanych markerów genetycznych. Wśród nich 94,44% stanowią mutację o jedno powtórzenie repetytywne oraz 5,56% mutacje o 2 powtórzenia. Wśród ww. mutacji zanotowano 18 insercji, 10 delecji, natomiast w 8 przypadkach nie było możliwe stwierdzenie czy nastąpiła insercja czy delecja. Stwierdzono również wyraźnie większy udział mutacji ojcowskich w stosunku do mutacji matczynych w proporcji 4,17:1. ABSTRACT: In paternity cases, genetic tests are of great importance as they allow to exclude or confirm paternity. As a result of paternity tests we can also obtain information on the frequency of short tandem repeat mutations, which are important in the statistical analysis of test results. A total of 468 cases of full paternity trios (mother, child and alleged father) were analysed from years 2018 - 2022 from the central part of Poland. For further analysis of the occurrence of the mutation 346 cases in which paternity was confirmed were qualified. DNA analysis was performed using the PowerPlex®Fusion 6C kit (Promega, USA). 36 mutations were observed in 13 of the 23 genetic markers analysed. 94.44% were one-step mutations and 5.56% were two-step mutations. Among those mutations, there were 18 insertions and 10 deletions, while in 8 cases it was not possible to determine whether an insertion or deletion occurred. There was also a significantly higher share of the father mutation in relation to the mother mutation at a ratio of 4.17:1. SŁOWA KLUCZOWE: ustalenie ojcostwa, częstości mutacji, loci STR, PowerPlex®Fusion 6C KEY WORDS: paternity testing, mutation rates, STR loci, PowerPlex®Fusion 6C

STRESZCZENIE: Pośmiertna tomografia komputerowa (PMCT) to technika obrazowania, która zyskuje coraz większą popularność zarówno na świecie, jak i w Polsce. Zapewnia pewne korzyści w badaniu śmierci, których nie jest w stanie zapewnić konwencjonalna sekcja zwłok, ma jednak istotne ograniczenia. Ponieważ w naszym kraju nadal rozwija się PMCT i pośmiertna angiografia komputerowa (PMCTA), niezwykle ważne jest, aby dowiedzieć się, co ludzie wiedzą i myślą o tych technikach obrazowania, zwłaszcza prokuratorzy, którzy oficjalnie zlecają przeprowadzanie tego rodzaju badań. W 2019 r. przeprowadzono dwie równoległe ankiety, odpowiednio wśród polskich prokuratorów i ogółu polskiego społeczeństwa, dotyczące ich aktualnej wiedzy i opinii na temat PMCT. Wyniki zebrano zarówno online, jak i w wersji papierowej, a następnie poddano analizie. W sumie w ankiecie wzięło udział 92 prokuratorów i 227 osób niebędących prokuratorami. Autorzy zaobserwowali, że chociaż prokuratorzy częściej słyszeli o tym badaniu niż ogół społeczeństwa, ich wiedza była często niewystarczająca lub nieprawidłowa. Konwencjonalna sekcja zwłok była nadal złotym standardem w dochodzeniu przyczyn śmierci. Wykazano jednak powszechne dobre nastawienie do PMCT i chęć dowiedzenia się o nim więcej – nie tylko wśród prokuratorów, ale także wśród ogółu społeczeństwa. Autorzy niniejszego artykułu zalecają organizację większej liczby kursów i szkoleń dla polskich prokuratorów w celu uzupełnienia tej luki w ich wiedzy. ABSTRACT: Post-mortem computer tomography (PMCT) is an imaging technique that is gaining popularity both worldwide and in Poland. It provides certain benefits in death investigation that a conventional autopsy is not able to, however, it has significant limitations. As PMCT and post-mortem computed angiography (PMCTA) continue to develop in this country, it is critical to become aware what people know and think about these imaging techniques, especially the prosecutors who officially order such examinations to be performed. In 2019, two concurrent surveys were administered to Polish prosecutors and general Polish population, respectively, regarding their current knowledge and opinions on PMCT. The results were collected both online and on paper, and then subjected to analysis. In total, 92 prosecutors and 227 non-prosecutors responded to the survey. The present authors observed that while prosecutors were more likely to have heard of this examination than the general public, their knowledge was often inadequate or incorrect. Conventional autopsy was still held as the gold standard in death investigation. However, a good popular sentiment towards PMCT was shown, and a desire to learn more about it – not just among prosecutors, but among the general public as well. The present authors’ recommendation is that more courses and training should be organised for Polish prosecutors to compensate this knowledge gap. SŁOWA KLUCZOWE: pośmiertna tomografia komputerowa, pośmiertna angiografia tomografii komputerowej, polska prokuratura, polska opinia publiczna, badanie ankietowe KEY WORDS: Post-mortem computed tomography, Post-mortem computed tomography angiography, Polish prosecution, Polish general public, survey

STRESZCZENIE: Celem pracy jest opracowanie metodyki tworzenia obrazu 3D miejsc zdarzeń o charakterze kryminalnym w oparciu o zapis video z rejestratorów na wyposażeniu służb interwencyjnych. Dla realizacji tego celu przeprowadzono eksperyment badawczy. Opierał się on na inscenizacji miejsca zdarzenia i zasymulowaniu czynności zespołu interweniującego. Materiał badawczy pracy stanowi obraz zarejestrowany w cyfrowym formacie video. Obrazem tym jest przebieg inscenizacji interwencji służb ratunkowych w miejscu zdarzenia o charakterze kryminalnym. Inscenizację będącą eksperymentem badawczym zaaranżowano w warunkach zbliżonych do rzeczywistych. Tworzenie modelu 3D miejsca zdarzenia było trójetapowe: analiza video i rekonstrukcja 3D pozycji przestrzennej kamery; modelowanie 3D sylwetki uczestnika z odtworzeniem pozycji zbliżonej do tej na nagraniu; skanowanie 3D miejsca symulowanego zdarzenia i złożenie całości oraz skalowanie do wymiarów rzeczywistych. Rezultat (model 3D) przedstawiono w formie zestawu obrazów – rzutów poziomymi, przekroi pionowych, ujęć izometrycznych i perspektywicznych modelu. Danetechniczne sprzętu badawczego jak też inne istotne informacje zawarto w tabelach i schematach. W pracy wykazano że, dane graficzne pozyskiwane w nieintencjonalny sposób i alternatywnymi źródłami ich rejestracji, mogą stanowić istotne uzupełnienie dla danych gromadzonych w rutynowych czynnościach medyczno-sądowych i kryminalistycznych. Zastosowanie rejestratorów obrazu podczas czynności służb ratunkowych i interwencyjnych pozwala na pozyskanie informacji o istotnym znaczeniu dla analiz medyczno-sądowych i kryminalistycznych. W oparciu o zapis video z rejestratorów służb interwencyjnych możliwym jest uzyskanie obrazu 3D miejsca zdarzenia kryminalnego dla dalszych analiz medyczno-sądowych i kryminalistycznych. ABSTRACT: The aim of this study is to develop a methodology for creating 3D images of crime scenes based on footage from cameras used by emergency services. To accomplish this, a research experiment was conducted, which consisted of re-enactment of a crime scene and simulation of the actions of the emergency team. The experiment did not illustrate a real case. The scenario was developed and dedicated for the purpose of the research. The research material of this study consists of footage recorded in digital video format. The footage shows the course of a re-enacted intervention of emergency services at the crime scene. The re-enactment, which was a research experiment, was arranged under conditions close to real ones. The 3D model of the scene was created in three stages: video analysis and 3D reconstruction of the spatial position of the camera; 3D modelling of the figure of the participant with reconstruction of the position similar to the one in the recording; and 3D scanning of the scene of the simulated crime, assembly of individual elements, and scaling to real dimensions. The result (a 3D model) was presented in the form of a set of images: horizontal projections, vertical sections, and isometric and perspective views of the model. Technical data of the research equipment as well as other relevant information was presented in tables and diagrams. This study demonstrated that graphic data obtained unintentionally and through alternative recording sources may significantly complement the data collected in the course of routine medico-legal and forensic activities. The use of cameras during the actions of rescue and emergency services allows us to obtain information of significant importance for medico-legal and forensic analyses. The footage from cameras of emergency services makes it possible to obtain a 3D image of the crime scene for further medico-legal and forensic analyses. SŁOWA KLUCZOWE: Skanowanie 3D, Animacja 3D, Rekonstrukcja, analiza obrazu, CCTV KEY WORDS: 3D scanning, 3D animation, reconstruction, image analysis, CCTV

STRESZCZENIE: Do najczęstszych powikłań przezskórnych interwencji wieńcowych oraz innych zabiegów wewnątrznaczyniowych należą niegroźne krwotoki, krwiaki czy infekcje w miejscu wkłucia [1]. Znacznie poważniejsze to m.in. uszkodzenie ściany naczynia, rozwarstwienie, wstrząs spowodowany podaniem kontrastu, ostre uszkodzenie nerek, zawał mięśnia sercowego [2] czy udar niedokrwienny [3]. Przyczyną powikłań niedokrwiennych może być incydent zatorowy spowodowany powstaniem zakrzepu lub oderwaniem fragmentów blaszki miażdżycowej [3]. Rzadko diagnozowanym powikłaniem jest niedokrwienie spowodowane drobnymi zatorami z materiału pokrywającego sprzęt wprowadzany do naczynia – hydrofilowej powłoki polimerowej [4]. Niniejszy przypadek dotyczy ujawnienia fragmentów powłok polimerowych w naczyniach wieńcowych w preparatach mięśnia sercowego, pobranych w czasie sekcji zwłok przeprowadzonej w Katedrze Medycyny Sądowej w Bydgoszczy (L.dz. 676/19). W tekście poruszono aspekty kliniczne powikłania oraz zagadnienia istotne z sądowo-lekarskiego punktu widzenia. ABSTRACT: The most common complications of percutaneous coronary interventions and other endovascular procedures include minor hemorrhage, hematoma, or infection at the insertion site [1]. Much more serious ones include damage to the vessel wall, dissection, shock from contrast administration, acute kidney injury, myocardial infarction [2] and ischemic stroke [3]. Ischemic complications can be caused by an embolic incident due to a thrombus formation or detachment of atherosclerotic plaque fragments [3]. A rarely diagnosed complication is ischemia caused by microembolisms from the material covering the equipment inserted into the vessel – hydrophilic polymer coating (HPC)[4]. We present an interesting case of HPC revealed in coronary vessels within myocardial preparations taken in forensic post-mortem examination conducted at the Department of Forensic Medicine in Bydgoszcz (L.dz. 676/19). This article raises the issue of clinical implications and forensic aspects. SŁOWA KLUCZOWE: polimery, przezskórna interwencja wieńcowa (PCI), zator KEY WORDS: polymers, percutaneous coronary intervention (PCI), embolism

SŁOWA KLUCZOWE: pro-memoria

SŁOWA KLUCZOWE: pro-memoria

STRESZCZENIE: Zalecenia opracowane przez Instytut Ekspertyz Sądowych im. prof. dra Jana Sehna w Krakowie i zatwierdzone przez Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Medycyny Sądowej i Kryminologii w dniu 28 listopada 2023 r. ABSTRACT: Recommendations formulated by the Professor Jan Sehn Institute of Forensic Research in Kraków and approved by the Board of the Polish Society of Forensic Medicine and Criminology on November 28, 2023.

STRESZCZENIE: Celem niniejszego opracowania jest sformułowanie zaleceń dotyczących ujawniania śladów biologicznych w laboratorium i postępowania z materiałem dowodowym przekazanym do badań identyfikacyjnych, rekomendowanych przez Polskojęzyczną Grupę Międzynarodowego Towarzystwa Genetyki Sądowej (The Polish Speaking Working Group of the International Society for Forensic Genetics). Opracowanie porządkuje wiedzę z zakresu najistotniejszych etapów badań wstępnych śladów biologicznych, w oparciu zarówno o źródła z piśmiennictwa, jak również wynikające z wieloletniej praktyki badawczej. Wypracowane w toku wieloetapowych konsultacji eksperckich rekomendacje zawarte w niniejszym opracowaniu powinny być wykorzystywane w tworzeniu procedur laboratoryjnych używanych w trakcie realizacji zleceń podmiotów prowadzących postępowania związane z analizą śladów biologicznych. ABSTRACT: The purpose of this paper is to formulate recommendations for the disclosure of biological traces in the laboratory and the handling of forensic evidence submitted for identification tests, recommended by the Polish Speaking Working Group of the International Society for Forensic Genetics. The paper organizes the knowledge of the most relevant stages of preliminary analysis of biological traces based on both literature sources and those resulting from years of research practice. Recommendations formulated in the course of multi-stage expert consultations contained in this study should be used in the development of laboratory procedures applied during the execution. SŁOWA KLUCZOWE: wytyczne ISFG-PL, ślady biologiczne, materiał dowodowy, ujawnianie i postępowanie, badania wstępne, testy przedgenetyczne KEY WORDS: ISFG-PL guidelines, biological traces, forensic evidence, disclosure and proceeding, preliminary studies, pre-genetic tests

ABSTRACT: Aim of the study: Analysis of self-immolation cases and distribution of the resulting burns and their degree. Material and methods: The study included 16 cases from the Department of Forensic Medicine, Jagiellonian University Medical College in Cracow from 2000-2022 in which the cause of death was self-immolation. Based on the analysis of photographs and autopsy reports, drawings were made showing the exact distribution and nature of the injuries, moreover, the approximate percentage of body surface area affected was determined as well as the frequency of involvement of specific areas of the body, and the presence of previous diseases and mental disorders including previous suicide attempts. Results: 81% of victims were male. Two age groups were predominant among the cases analyzed, namely, individuals around the age of 20, and those between 50 and 60 years of age. 44% of the deceased had burns exceeding 80% of total body surface. The most frequently involved body areas were the extremities and chest as well as head and neck. Fourth-degree burns were most prevalent on the head and neck, third-degree burns prevailed on the upper and lower extremities, second-degree burns were mostly found on the chest, and first-degree burns - on the lower extremities. There were no cases of fourth-degree burns of the buttocks. 38% of the subjects had a history of substance abuse, 56% suffered from mental illnesses, whereas 31% attempted suicide in the past. Conclusions: The distribution of burns in self-immolation cases is inhomogeneous. The most frequently affected area was the head, neck, chest and extremities, most likely due to victims dousing themselves with a flammable substance from the top of the head through the chest. In all cases, the immediate cause of death was burn disease, regardless of the size of the body surface area affected by the burns. The majority of victims had a history of mental illness, substance abuse or suicide attempts. KEY WORDS: self-immolation, suicide, burns

STRESZCZENIE: Cel pracy: Analiza wyboru metody samobójstwa w zależności od płci i wieku zmarłego. Materiał i metody: Prezentowane badanie oparte zostało o analizę retrospektywną protokołów sekcyjnych z lat 2001-2010 znajdujących się w Katedrze Medycyny Sądowej Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum w Krakowie. Podstawą przeprowadzonej pracy badawczej było zgromadzenie oraz szerokie przeanalizowanie przypadków zgonów samobójczych. Następnie przeprowadzono analizę preferencji wyboru metody samobójstwa z uwzględnieniem wieku i płci denata. W ramach przeprowadzonej analizy statystycznej jako narzędzie analizy zastosowano regresję logistyczną w programie Excel’s XLSTAT. Wyniki: Zgromadzono 2073 przypadki samobójstw z omawianego okresu czasu. Przeważającą metodą samobójstwa było powieszenie (1524 przypadków, 1329 mężczyzn oraz 195 kobiet), następnym pod względem częstości sposobem był skok z dachu lub okna wysokiego piętra budynku (skok z wysokości; 171 przypadków, 100 mężczyzn, 71 kobiet). Wykazano istotną statystycznie korelacje metody samobójstwa z płcią dla: powieszenia [iloraz szans (Odds ratio - OR) mężczyzn (M) w stosunku do kobiet (K) = 3.4; przedział ufności (CI) = 2.7-4.3; p<0,001]; utonięcia [OR: K/M =4.1; CI = 2.6-6.4; p<0.001]; skoku z wysokości [OR: K/M=4.1; CI=2.9-5.7; p<0.001] oraz zatrucia [OR: K/M=3.2; CI = 2.1-4.9]. Samobójstwa w użyciem broni palnej występowały wyłącznie u mężczyzn (40 przypadków). Wiek denatów korelował z metodą popełnienia samobójstwa poprzez skok z wysokości [0R=0.98; CI=0.97-0.99; p<0.001] oraz kolizję z pociągiem [OR=0,98; CI=0,96-0,99; p<0,001]. Wnioski: Badanie wykazało, że zarówno wiek, jak i płeć mają istotny wpływ na wybór metody samobójstwa. Zgodnie z dostępnymi danymi epidemiologicznymi oraz przewidywaniami autorów zaobserwowano przewagę płci męskiej nad żeńską w przypadku powieszenia, natomiast skok z wysokości był stosunkowo częściej wybierany przez kobiety. Osoby starsze rzadziej decydowały się na skok z wysokości oraz samobójstwo w wyniki kolizji z pociągiem. ABSTRACT: Aim of the study: Analysis of the choice of suicide method by gender and age of the deceased. Material and methods: The study presented here was based on a retrospective analysis of autopsy reports from the years 2001-2010 in the Department of Forensic Medicine of the Jagiellonian University Collegium Medicum in Kraków. The basis of the research work conducted was the collection and extensive analysis of cases of suicide deaths. Subsequently, a preference analysis of the choice of suicide method was conducted, taking into account the age and gender of the deceased. The statistical analysis performed used logistic regression in Excel’s XLSTAT as an analysis tool. Results: A total of 2,073 suicide cases were collected from the time frame under discussion. The predominant method of suicide was hanging (1524 cases, 1329 men and 195 women), the second most common method was jumping from the roof or window of a high floor of a building (jumping from heights; 171 cases, 100 men, 71 women). A statistically significant correlation of suicide method with gender was found for: hanging [odds ratio (OR) male (M) vs. female (F) = 3. 4; confidence interval (CI) = 2.7-4.3; p<0.001]; drowning [OR: M/F =4.1; CI = 2.6-6.4; p<0.001]; jumping from heights [OR: M/F=4.1; CI=2.9-5.7; p<0.001] and poisoning [OR: M/F=3.2; CI = 2.1-4.9]. Suicide with the use of firearms occurred exclusively in the case of men (40 cases). The age of the victims correlated with the method of committing suicide by jumping from heights [0R=0.98; CI=0.97-0.99; p<0.001] and rail suicide [OR=0.98; CI=0.96-0.99; p<0.001]. Conclusions: The study revealed that both age and gender have a significant impact on the choice of suicide method. According to available epidemiological data and the authors’ predictions, a predominance of male over female sex was observed in the case of hanging, while jumping from heights was relatively more often chosen by women. The elderly were less likely to choose jumping from heights and rail suicide. SŁOWA KLUCZOWE: samobójstwo, sekcja zwłok, zatrucia, utonięcie, płeć KEY WORDS: suicide, autopsy, poisoning, drowning, gender

STRESZCZENIE: Praca prezentuje wyniki badań, których celem było wyodrębnienie cech graficznych najczęściej i najrzadziej modyfikowanych przez osoby dokonujące autofałszerstwa podpisów w sytuacjach, gdy wygląd naturalnych podpisów danej osoby nie jest odbiorcy znany. Badaniami objęto łącznie ponad 12.000 podpisów pochodzących od 200 osób, do ostatecznej oceny wybierając najbardziej udane próby autofałszerstwa podpisów czytelnych i nieczytelnych każdego probanta. Ustalono, że zmiany autofałszerskie skoncentrowane są zwykle na najbardziej rzucających się w oczy cechach podpisów, takich jak konstrukcja liter w początkowej części podpisu, wielkość, czytelność, impuls, nachylenie. Cechy drugoplanowe, trudniej niezauważalne albo takie, z których istnienia piszący nie zdają sobie sprawy (jak obecność lub brak uzupełnień, układ znaków względem siebie, kształt i kierunek linii podpisów, format w podpisach czytelnych) są zwykle w działaniach autofałszerskich pomijane. Wykrycie autofałszerstwa bywa dla biegłych dużym wyzwaniem, ponieważ wszelkie istotne różnice między podpisem kwestionowanym a podpisami porównawczymi są często błędnie uważane za skutek fałszerstwa. Dlatego aby wykryć autofałszerstwo należy przeanalizować strukturę cech łatwo zauważalnych, najbardziej wpływających na tzw. efekt obrazkowy podpisu, w zestawieniu z cechami mało efektownymi, które w większości przypadków autofałszerstwa pozostają niezmienione. Im bardziej charakterystyczne są te ostatnie, tym bardziej ich zgodność w materiale kwestionowanym i porównawczym przemawia za autofałszerstwem – bez względu na odmienność cech pierwszoplanowych. W przypadku podrobienia (fałszerstwa) podpisu jest odwrotnie: naśladowaniu przez fałszerza podlegają przede wszystkim najłatwiej zauważalne cechy podpisu, a różnice występują głównie w obrębie cech drugorzędnych. ABSTRACT: The study presents the results of research aimed at isolating the graphic features most frequently and least frequently modified by people committing autoforgery (self-forgery) of signatures in situations where the appearance of their natural signatures is not known to the recipient. The research covered a total of over 12,000 signatures from 200 individuals. The most successful attempts at autoforgery of legible and illegible signatures of each test subject were selected for the final evaluation. It was found that autoforgery changes are most often focused on the most striking features of the signatures, such as the structure of letters in the initial part of the signature, size, readability, impulse, and slope. Secondary features, more difficult to notice or those whose existence the writers are not aware of (such as the presence or absence of additions, the arrangement of letters in relation to each other, the shape and direction of signature lines, the format of legible signatures) are usually omitted in autoforgery activities. Detecting autoforgery can be a big challenge for experts, because in practice, any significant differences between the questioned signature and comparative signatures are often mistakenly considered to be the result of forgery. Therefore, in order to detect autoforgery, it is necessary to analyze the structure of easily noticeable features that most influence the so-called pictorial effect of the signature in combination with the unattractive features that remain unchanged in most cases of autoforgery. The more characteristic the latter are, the more their consistency in the questioned and comparative material proves self-forgery, regardless of the differences in the primary features. In the case of a forged signature, the opposite is true: the most easily noticeable features of the signature are imitated by the forger, and the differences occur mainly in secondary features. SŁOWA KLUCZOWE: identyfikacja pisma, pismo maskowane, podpisy maskowane, autofałszerstwo KEY WORDS: handwriting identification; disguised handwriting; disguised signatures, autoforgery; self-forgery

STRESZCZENIE: Środek do czyszczenia toalet zawierający kwas solny to powszechnie spotykany środek w gospodarstwach domowych na całym świecie. Ze względu na dostępność substancji staje się ona jednym z głównych czynników powodujących żrące uszkodzenia układu żołądkowo- jelitowego. W niniejszym badaniu opisano przypadek 50-letniej kobiety, z wywiadem spożycia środka do czyszczenia toalet, którego pustą butelkę znaleziono wraz z listem pożegnalnym na miejscu zdarzenia. W trakcie sekcji zwłok biegły poczynił intrygującą obserwację dotyczącą rozprzestrzeniania się spożytego kwasu do innych narządów bez widocznej perforacji żołądka. Pomimo braku perforacji żołądka, żrące działanie spożytego kwasu było widoczne w różnych narządach, w tym w wątrobie i śledzionie. Zjawisko to sugeruje unikalny mechanizm, dzięki któremu kwas jest w stanie rozproszyć się i spowodować uszkodzenia poza żołądkiem, prowadząc do rozległego zajęcia narządów. Kompleksowa analiza szczegółowego wywiadu, wyników sekcji zwłok i raportów z analiz chemicznych umożliwiła ustalenie, że przyczyną śmierci było zatrucie żrącym kwasem. W takich przypadkach uzasadnione są dalsze badania w celu lepszego zrozumienia podstawowych mechanizmów odpowiedzialnych za dyspersję kwasu i jego implikacji klinicznych. Zagłębiając się w te aspekty, możemy poszerzyć naszą wiedzę i wnieść wkład w rozwój medycyny sądowej. ABSTRACT: Toilet cleaner containing hydrochloric acid is a common item found in households all over the world. Due to the availability of the substance, it becomes one of the main contributors to corrosive damage to the gastrointestinal system. This study reports a case of a female in her 50s with an alleged history of ingestion of toilet cleaner an empty bottle of which was found together with a suicide note at the incident site. During the autopsy, the forensic expert made an intriguing observation regarding the dispersion of ingested acid to other organs without gastric perforation. Despite the absence of gastric perforation, the corrosive effects of the ingested acid were evident in various organs, including the liver and spleen. This phenomenon suggests a unique mechanism by which the acid is able to disperse and cause damage beyond the stomach, leading to widespread organ involvement. However, through a comprehensive analysis of the detailed history, typical macroscopic autopsy findings, and chemical analysis reports, it is possible to establish that the cause of death is corrosive acid poisoning. In such cases, further investigation is warranted to gain a better understanding of the underlying mechanisms responsible for the dispersion of the acid and its clinical implications. By delving deeper into these aspects, we can enhance our knowledge and contribute to the field of forensic medicine SŁOWA KLUCZOWE: sekcja zwłok; substancja żrąca; środek do czyszczenia toalet; samobójstwo KEY WORDS: Autopsy; Corrosive poison; Toilet cleaner; Suicide

STRESZCZENIE: Zabójstwa, pomimo globalnej tendencji spadkowej, nadal stanowią względnie duży odsetek zgonów gwałtownych, co czyni je istotnym problemem zarówno w Polsce, jak i na świecie. Rozbieżności w dostępnych danych dotyczących liczb i wskaźników zabójstw skłoniły autorów pracy do analizy statystycznej zabójstw na terenie aglomeracji Trójmiasta. Podstawą opracowania były dane zawarte w protokołach sekcyjnych, uzupełnione o informacje z akt prokuratorskich, dotyczące wszystkich przypadków zabójstw na terenie aglomeracji Trójmiasta w latach 2010-2019. Łącznie przeanalizowano 107 przypadków zabójstw, które opisano pod kątem wieku, płci, czasu i miejsca zgonu, a także stanu trzeźwości w chwili śmierci. Średni roczny współczynnik zabójstw wyniósł 1,24 na 100 000 mieszkańców, z obserwowanym wyraźnym trendem spadkowym w analizowanym okresie 10 lat. Średni wiek zmarłych wyniósł około 48 lat, a większość ofiar stanowili mężczyźni (70,1%). Prawie 93% zgonów miało miejsce na terenie Trójmiasta, z wyraźną przewagą Gdańska (49,5%), nad pozostałymi obszarami wchodzącymi w skład aglomeracji (powiat gdański). Większość ofiar (57,8%), u których oznaczono stężenie alkoholu we krwi, było nietrzeźwych, z wyraźną przewagą mężczyzn w tej grupie (70,9%). Charakterystyka ofiar, a także liczby i współczynniki zabójstw w analizowanym materiale są podobne do stwierdzanych w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, co możne wynikać z historycznych, kulturowych i demograficznych podobieństw. Przeprowadzone badania podkreślają istotny wpływ zaburzeń używania alkoholu na zjawisko zabójstwa. ABSTRACT: Despite a clear global downward trend, homicides still account for a relatively high proportion of all violent deaths, making them a serious problem both in Poland and worldwide. The discrepancy in available data prompted the authors of the study to analyse the numbers and rates of homicides and the characteristics of the homicide victims in the Tri-City area of northern Poland. The study was based on data from autopsy reports, supplemented by information from prosecutor’s files on all homicides in the Tri-City area between 2010 and 2019. A total of 107 homicides were statistically analysed for age, sex, blood alcohol concentration at the time of death, time and place of death. The annual homicide rate was 1.24 per 100,000 inhabitants, with a clear downward trend over the period analysed. The average age of victims was about 48 years, and the majority of victims were male (70.1%). 92.5% of homicides were committed in the Tri-City, with a clear predominance of Gdańsk (49.5%) over other, mostly rural, areas of the analysed agglomeration. The majority of victims (57.8%) whose blood alcohol concentration was measured were intoxicated, with a clear predominance of males in this group (70.9%). Victim characteristics and the homicide rates obtained from the analysed material were similar to other countries in Central and Eastern Europe, which may be related to historical, cultural, and demographic similarities. The study highlights the significant impact of alcohol abuse on the risk of homicide. SŁOWA KLUCZOWE: zabójstwo, epidemiologia, ofiary przestępstw, analiza danych, medycyna sądowa KEY WORDS: homicide, epidemiology, crime victims, data analysis, forensic medicine

STRESZCZENIE: Artykuł prezentuje interdyscyplinarne podejście do wyjaśnienia tajemnicy siedmiu pochówków odkrytych na terenie byłego karnego obozu pracy Treblinka I, podczas badań terenowych przeprowadzonych przez Polską Bazę Genetyczną Ofiar Totalitaryzmu (PBGOT). Oprócz szczątków odkryto także wiele artefaktów. Ze względu na lokalizację i charakter pochówków można przypuszczać, że szczątki mogły należeć do strażników obozu. Do weryfikacji tej hipotezy wykorzystano różne narzędzia genetyczne: analiza markerów STR i Y-STR, analiza DNA mitochondrialnego (HV1/HV2, sekwencjonowanie całego genomu mitochondrialnego) oraz przewidywanie haplogrup mtDNA i Y-DNA. Dodatkowo, ekshumowane szczątki poddano analizie antropologicznej. Stwierdzono, że wschodnioeuropejskie populacje mają rozkład haplogrup podobny do tego odkrytego w badaniu. Dlatego możemy wnioskować, że uzyskana analiza genetyczna nie przeczy zapisom historycznym. Badania zostały zlecone przez Prokuraturę Instytutu Pamięci Narodowej (Komisję Okręgową ds. Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu). ABSTRACT:The purpose of this paper is to formulate recommendations for the disclosure of biological traces in the laboratory and the handling of forensic evidence submitted for identification tests, recommended by the Polish Speaking Working Group of the International Society for Forensic Genetics. The paper organizes the knowledge of the most relevant stages of preliminary analysis of biological traces based on both literature sources and those resulting from years of research practice. Recommendations formulated in the course of multi-stage expert consultations contained in this study should be used in the development of laboratory procedures applied during the execution. SŁOWA KLUCZOWE: Treblinka I; Y-DNA; mtDNA; markery haploidalne; obóz nazistowski, strażnicy KEY WORDS: ISFG-PL guidelines, biological traces, forensic evidence, disclosure and proceeding, preliminary studies, pre-genetic tests

STRESZCZENIE: Celem pracy było określenie składowych niepewności pomiaru stężenia alkoholu w powietrzu wydychanym oraz ustalenia stanu trzeźwości w chwili zdarzenia. Na podstawie przeglądu piśmiennictwa oraz doświadczenia autorów w zakresie opiniowania dla potrzeb organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, opisano wpływ różnych czynników na końcową interpretację stanu trzeźwości na podstawie: niepewności pomiarowej analizatorów wydechu, niepewności obliczeń retrospektywnych i prospektywnych oraz niepewności związanej z przekształcaniem stężeń alkoholu stwierdzonych podczas badania powietrza wydychanego i krwi. W pracy zwrócono szczególną uwagę na interpretację stężeń etanolu w powietrzu wydychanym w pobliżu prawnych granic stanu trzeźwości i stanu po użyciu alkoholu lub stanu po użyciu alkoholu i stanu nietrzeźwości. Analizując wyniki badania powietrza wydychanego dotyczące stężeń bliskich wartości 0,1 mg/dm3 oraz 0,25 mg/dm3, należy wziąć pod uwagę czynniki wpływające na uzyskane pomiary m.in. niepewność pomiarową oznaczenia alkoholu w powietrzu wydychanym, procesy wchłaniania, dystrybucji i metabolizmu alkoholu etylowego oraz możliwość występowania alkoholu zalegającego w jamie ustnej. Problematyczną kwestią jest również nieprawidłowe wykonanie pomiarów stężenia alkoholu osoby badanej. Przy ustaleniu stanu trzeźwości za pomocą obliczeń retrospektywnych i prospektywnych należy pamiętać, że na niepewność wyniku ma wpływ wiele czynników i zależą one m.in. od informacji przekazanych przez osobę podejrzaną. Stąd biegły powinien wyciągać wnioski szczególnie ostrożnie a każde przeszacowanie lub niedoszacowanie składowych niepewności może prowadzić do błędnych wniosków. Świadomość niepewności, jakimi obarczone są wyniki badania stanu trzeźwości czy obliczeń alkoholowych, pozwala na miarodajną interpretację wyników badań i ustalenie stanu trzeźwości osoby badanej. ABSTRACT: The aim of the study was to determine the components of measurement uncertainty in the concentration of alcohol in exhaled breath and to determine the state of sobriety at the time of incident. Based on the literature review and the authors’ experience in providing opinions for law enforcement and the judiciary, the influence of various factors on the final interpretation of sobriety state is described on the basis of measurement uncertainty of breath analyzers, uncertainty of retrospective and prospective calculations, and uncertainty related to the conversion of alcohol concentrations detected during breath and blood tests. The paper pays particular attention to interpreting the concentrations of ethanol in exhaled breath close to the legal limits of the state of sobriety and the state after alcohol use, or the state after alcohol use and the state of insobriety. Analyzing the results of an exhaled breath test concerning concentrations close to the values of 0.1 mg/dm3 and 0.25 mg/dm3, it is necessary to take into account the factors affecting the measurements obtained, including the measurement uncertainty of the determination of alcohol in exhaled breath, the processes of absorption, distribution and metabolism of ethyl alcohol, and the possibility of the presence of alcohol lingering in the oral cavity. The incorrect execution of measurements of the tested person’s alcohol concentration is also a problematic issue. When determining sobriety state by means of retrospective and prospective calculations, it is important to remember that the uncertainty of the result is affected by a number of factors and depends, among other things, on the information provided by the suspect. Hence, the expert should draw conclusions particularly cautiously and any overestimation or underestimation of the components of uncertainty can lead to erroneous conclusions. Awareness of the uncertainties inherent in the results of a sobriety test or alcohol calculation allows for meaningful interpretation of test results and determination of the sobriety state of the person tested. SŁOWA KLUCZOWE: niepewność pomiaru, stężenie alkoholu w powietrzu wydychanym, obliczenia prospektywne i retrospektywne, stan po użyciu alkoholu i nietrzeźwości, alkohol zalegający KEY WORDS: measurement uncertainty, breath alcohol concentration, prospective and retrospective calculations, state after alcohol use and insobriety state, lingering alcohol

STRESZCZENIE:Niniejsza publikacja ukazuje początki psychiatrii sądowo-lekarskiej w carskiej Rosji w wybranym okresie historycznym. W artykule ukazano pierwsze badania sądowo-lekarskie dotyczące badania stanu umysłowego podsądnych, a także pierwsze ważniejsze regulacje prawne w tym zakresie. Omówiono problematykę udziału eksperta medycyny (najczęściej lekarzy) jako biegłego w postępowaniu sądowym przy badaniu stanu umysłowego w aspekcie prawno-historycznym, a także historyczno-medycznym. ABSTRACT: This publication reveals the origins of forensic psychiatry in tsarist Russia during a selected historical period. The article reveals the first forensic and medical examinations of the mental state of defendants, as well as the first major legal regulations in this area. The issue of the participation of a medical expert (usually physicians) as an expert witness in court proceedings in the examination of the mental state is discussed from legal and historical, as well as historical and medical aspects. SŁOWA KLUCZOWE: Rosja, klasztor, lekarz, psychiatria sądowa, XVIII wiek, Piotr I Wielki, Dolgauz KEY WORDS: Russia, monastery, physician, forensic psychiatry, 18th century, Peter I the Great, Dolgauz

STRESZCZENIE: Potrzeba oceny medycznej ofiar zabójstwa i ustalenie reguł tej oceny stał się siłą sprawczą powstania medycyny sądowej, zaś obszar niemedyczny oceny zbrodni, obejmujący badania miejsca zdarzenia, stał się z kolei silą napędową powstania i rozwoju kryminalistyki. Polska medycyna sądowa rozwija się od ponad 200 lat, a krakowska Katedra Medycyny Sądowej jest najstarszą jednostką tego typu. Nic więc dziwnego, że archiwum gromadzące protokoły badań eksperckich i naukowych jest dość obszerne. Materiał ten jest wartościowym fundamentem twórczości naukowej, zarówno licznych publikacji w czasopismach krajowych i zagranicznych, jak również i wielu opracowań książkowych. Autorka pracy wybrała kilka pozycji książkowych o tematyce medyczno-sądowej, które ukazały się w ostatnich dekadach na polskim rynku wydawniczym, wskazując na wartość i znaczenie materiału archiwalnego w piśmiennictwie tego obszaru nauki. ABSTRACT: The need for medical assessment of murder victims and the establishment of rules for this assessment became the driving force behind the creation of forensic medicine, while the non-medical area of crime assessment, including crime scene examination, became the driving force behind the creation and development of criminalistics. Polish forensic medicine has been developing for over 200 years, and the Kraków Chair of Forensic Medicine is the oldest unit of this type. It is therefore not surprising that the archive which collects protocols of expert and scientific research is quite extensive. This material is a valuable foundation for scientific work including not only numerous publications in national and international journals, but also books. The author of the work selected several books on medical and forensic topics that appeared in recent decades on the Polish publishing market, indicating the value and importance of archival material in the literature of this area of science. SŁOWA KLUCZOWE: medycyna sadowa, archiwum, zbrodnia KEY WORDS: forensic medicine, archive, crime

STRESZCZENIE: Wykorzystanie wiertarki elektrycznej w celu dokonania samobójstwa jest rzadkie w praktyce medyczno-sądowej. Celem pracy jest przedstawienie pierwszego tego rodzaju przypadku z terenu Górnego Śląska. Analizie poddano wyniki badań pośmiertnych oraz wyniki badań prokuratorskich akt sprawy zawierających dokumentację medyczną z leczenia pacjenta. Osoby z zaburzeniami i chorobami psychicznymi mogą wybierać nietypowe metody odebrania sobie życia, takie jak np. użycie wiertarki. Może to powodować duże wątpliwości śledczych, czy zdarzenie miało rzeczywiście charakter samobójstwa. Oprócz pełnej diagnostyki pośmiertnej, szczególnie ważna w takich przypadkach jest ocena przeszłości chorobowej zmarłego, nierzadko z udziałem psychiatry jako konsultanta. ABSTRACT: The use of an electric drill to commit suicide is rare in forensic practice. The aim of the work is to present the first case of this kind from the Upper Silesia. The results of post-mortem examinations and the results of prosecutor’s examination of case files containing medical documentation from the patient’s treatment were analyzed. People with mental disorders and diseases may choose unusual methods of taking their own lives, such as using an electric drill. This may cause investigators a lot of doubt as to whether the event was really a suicide. In addition to full post-mortem diagnostics, it is particularly important in such cases to assess the medical history of the deceased, often with the participation of a psychiatrist as a consultant. SŁOWA KLUCZOWE: suicydologia, samobójstwo, medycyna sądowa, psychiatria kliniczna KEY WORDS: suicidology, suicide, forensic medicine, clinical psychiatry

STRESZCZENIE: Amerykańska medycyna sądowa jest o około 100 lat młodsza od europejskiej. To w Europie na początku XX wieku kształcili się amerykańscy lekarze, którzy sukcesywnie zabudowywali pole nauki i ekspertyzy medycyny sądowej i kryminalistyki. Obszar ten był sukcesywnie „betonowany” przez kilka stuleci na mocy prawa angielskiego tam obowiązującego przez koronerów, pracujących latami na swoją złą sławę. O powstawaniu medycyny sądowej i kryminalistyki na gruncie rzeczywistości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i pionierskiej roli „architektki kryminalistycznej” Frances Glessner Lee pisze wybitny dziennikarz amerykański Bruce Goldfarb w swojej książce pt. „18 zbrodni w miniaturze. Nieznana historia Frances Glessner Lee i początków współczesnej kryminalistyki”. Jest to pozycja niezwykle ciekawa i godna polecenia każdemu zainteresowanemu poszerzaniem swojej wiedzy na tym obszarze nauki. ABSTRACT: American forensic medicine is about 100 years younger than the European one. It was in Europe that at the beginning of the 20th century, American doctors were trained and gradually expanded the field of science and expertise in forensic medicine and criminalistics. This area, for several centuries under the English law, which was in force there, had been successively „mummified” by coroners who worked for years to earn their bad reputation. The outstanding American journalist Bruce Goldfarb writes about the emergence of forensic medicine and criminalistics in the reality of the United States of America and the pioneering role of the „forensic architect” Frances Glessner Lee in his book entitled „18 Tiny Deaths: The Untold Story of Frances Glessner Lee and the Invention of Modern Forensics”. This is an extremely interesting book worth recommending to anyone interested in expanding their knowledge in this area of science. SŁOWA KLUCZOWE: amerykańska medycyna sądowa, Bruce Goldfarb, Frances Glessner Lee KEY WORDS:American forensic medicine, Bruce Goldfarb, Frances Glessner Lee